Boğaç, C., Vehbi, B. O., Besim, D. Y., Bilsel, N. (2019). İnsan Belleğinde Mimarlık Hafızasının Oluşum Sürecinde Çocukluk Evresi: Kuzey Kıbrıs İçin Tespit ve Öneriler (Comments and Suggestions for Developing Architectural Memory in North Cyprus; Focusing on Childhood Period), 5. Mimarlık Eğitimi Kurultayı, Nicosia: Söylem Matbaası, pp.37-48
5. Mimarlık ve Eğitim Kurultayı’nda “İnsan belleğinde mimarlık hafızasının oluşum politikaları” çalışma grubu olarak, mimarlık ve hafıza paradigmasını çocuk özelinde tartıştık. Düşünce üretme ve tasarlama idealine karşı, günümüzde iktidar ve sermaye gücüne kayan mimarlık zemininin, arz ve talebi karşılamaya teslim olan mimari pratikle metalaşarak, toplumsal ve kültürel değerlerden uzaklaştığını; çocukluk döneminin, mimari öğelerle tetiklenen duygu bileşenlerini örgütleyerek çevreye dair anlamlı bağlantılar kurma sürecinin temelini oluşturduğunu; bu bağlamda insan yaşamına anlamlı mekan repertuarları sunacak mimari pratiği ilke edinen mimarlar yetiştirmenin önemini bir kez daha vurguladık. Mimarlık ve Eğitim Kurultayı çalışma ve tartışmalarına katkı koyan tüm akademisyen, mimar ve öğrencileri tebrik eder, KTMMOB Mimarlar Odası’na bizleri böylesi bir platformda bir kez daha buluşturduğu için teşekkür ederim.
Çalışma gurubu:
Ceren Boğaç, Beser Oktay Vehbi, Devrim Yücel Besim,
Nilay Bilsel , Aliye Menteş, Selen Abbasoğlu Ermiyagil,
Mustafa Cem Yardımcı, İpek Yaralıoğlu, Gizem Öztürk,
Alessandro Camiz
Grup Koordinatörü: Mete Keleş
İnsan belleğinde mimarlık hafızasının oluşum politikaları çalışma grubu
Ceren Boğaç, Beser Oktay Vehbi, Devrim Yücel Besim,
Nilay Bilsel
Özet
Mimarlık, tarih boyunca değişen toplum yapısı, politika ve iktidar ekseninde, farklı şekillerde tanımlanmış ve algılanmıştır. Bu tanım ve algılar yıllar içerisinde mimarlık praksisini etkilemiş ve böylelikle otobiyografik ve kolektif belleklerde farklı mimarlık hafızaları oluşmuştur. Antik çağlardan endüstri devrimine varıncaya kadar, mimarlık toplum ile iletişime geçmek için, simgelerden oluşan kendi dil öğelerini kullanmıştır. Bir mimari yapıtın bellekte kodlanarak uzun yıllar varlığını koruyan bir hafızaya dönüşmesi ise, içinden çıktığı toplumun değer ve duygu sistematiğiyle örtüşen simgesel öğelerden oluştuğu sürece olmuştur. Endüstri devrimi sonrası ortaya çıkan Modern Mimarlık Hareketi, mimarlığı, toplumu dönüştürme aracı olarak ele almış ve biçimi yalınlaştırarak, yeni yapım malzeme ve teknikleriyle, geçmişin simgesel değerlerinin reddi üzerinden yeni bir pratik ve algı inşa etmeye koyulmuştur. Tarihsel, yerel ve kültürel öğeleri reddeden bu mimari anlayış, 1960’lı yıllardan itibaren eleştirilmeye başlanmış ve mimarlığın dönüşüm değil, bir iletişim aracı olarak yorumlanması gerektiği, sosyal ve psikolojik olanaklarla insana hissettirdiği duygular üzerinden anlam ve hafızaya dönüşebildiği vurgulanmıştır. Bu bağlamda 21. yüzyıl mimarlığı, yeni düzen oluşturma repertuarlarıyla, yeni idealler yaratma eylemi olarak tanımlanmaktadır. Fakat ne yazık ki, düşünce üretme ve tasarlama idealine karşı, günümüzde iktidar ve sermaye gücüne kayan mimarlık zemini, arz ve talebi karşılamaya teslim olan mimari pratikle metalaşarak, toplumsal ve kültürel değerlerden uzaklaşmıştır. Bu da mimarlık algısının insan belleğinde fark etme, kaydetme ve hatırlama süreçlerinden oluşan hafızasını bulanıklaştırmaktadır. Erken çocukluk döneminde başlayan mekan ile kurulan duygu ve deneyim ilişkisi, ortam ve mimari öğelerin toplumsal anlamlarının fark edilmesi, mimarlık hafızasını kodlama sürecini başlatmaktadır. Çelişkili uyarıcılarla değişkenlik kazanan bu kodlar, örneğin iktidar hegemonyası ile yok edilen konutlar, parçalanarak soyut mekanlara dönüştürülen kamusal alanlar, mimarlığı, satın alınacak objeler üreten piyasa mekanizması veya kendi ontolojisine her daim muhalif bir uygulama aracına dönüştüren politikalar, bellekte saklanma (depolanma) ve çağrılma (hatırlanma) aşamalarına geçmeden, silinmeye başlanmıştır. İnsanın ilk yaşam evresi olan çocukluğunun geçtiği en önemli mekânı evidir. Ev özel ve bireysel özellikler içerirken, çocuğun toplumun diğer bireyleri ve yaşıtlarıyla yakın ilişkiye girdiği ikinci önemli yapı türü ise okuludur. Ev ve okul yapılarından sonra çocuğun yaşadığı mahallesi ve çevresi onu etkileyen diğer bir ortamıdır. Bu bağlamda, çocukluk mekanlarının analizi ve bu dönemde başlayan mimarlık hafızasının oluşum süreci; “Ev, aile ve yaşam alanları”, “Eğitim yapıları”, “Kamusal dış alanlar” ve “Sokak, mahalle ve kent” ekseninde incelenmiştir. Çalışmada bu bağlamda saptamalar yapılarak, mimarlık nesnesinin kalıcı belleğe ‘doğru’ yerleşerek, uzun süreli hafızaya dönüşebilmesi için öneriler geliştirilmiştir. Çalışmanın son bölümüne ayrıca, çocukluk döneminde yapılandırıcı bilgi yöntemiyle mimarlık belleği oluşturulmasına yönelik bir önerge de eklenmiştir. Çocukluk dönemi, mimari öğelerle tetiklenen duygu bileşenlerini örgütleyerek, çevreye dair anlamlı bağlantılar kurma sürecinin temelini oluşturur. Bu bağlantılar bellekte “mimarlık hafızası” oluşumu için zihnine yerleşen mekan deneyimleri üzerinden şekillenir. Çocukluk döneminde bellekte kodlanan mimari öğelerin anlamlandırılarak uzun süreli hafızada yer edinebilmesi için sadece mimarlar odası değil, öğretmenler sendikası, eğitim ve kültür bakanlığı, çevre dairesi gibi kurum ve sivil toplum örgütleri; “Kültürel mirasın korunması için kamuoyu ve denetim mekanizmaları oluşturma”, “Eşitlikçi, herkesin kullanımına uygun ve özgürlükçü kamusal alan talep ve teşvik etme”, “Çocuklara yönelik ‘mimarlık ve çevre’ temalı eğitim programları düzenleme” ve “Zaman ve ortamdan kopuk imgelerle, işverenin kar amaçlı taleplerine teslim olarak üretilen kimliksiz mekanlara karşı ülkesel mimarlık etiği yasaları oluşturma” konularında ortak politikalar geliştirmelidir. Öğrencilere sunulan bu bilgilerin gözlemlenerek incelenmesi, buna imkan sunacak mimari pratiği ilke edinen mimarlar yetiştirerek mümkün olabilir. Bu nedenle mimari anlam, ‘mimarlık eğitimi’ müfredatının odak noktasını oluşturmalıdır.
Anahtar kelimeler: Bellek, çocuk, mekan, mimari hafıza.
Comments and Suggestions for Developing Architectural Memory in North Cyprus; Focusing on Childhood Period
Ceren Boğaç, Beser Oktay Vehbi, Devrim Yücel Besim, Nilay Bilsel
Childhood period, being the first part of our lives, forms the foundations of environmental cognition and attaching meaning generation mechanism by organising emotional components with the help of architectural objects. These connections are formed by user experience of a particular space and stored on “architectural memory” of human being. Storing to the memory and recalling from memory requires the user – space experience from the early childhood period. Home, is the most important place in the first phase of an individual’s life. While home involves private and individualist features, schools are the second most important building type where the child interacts closely with his peers. The neighbourhood is the next important environment influencing the life of a child. Within this context, analysis of childhood spaces, and the process of formation of architectural memory has been examined in the axis of “home, family and living spaces”, “educational public buildings”, and “street, neighbourhood, and city”. Based on the observations in North Cyprus, some determinations and suggestions were drawn to store and preserve the architectural objects on permanent memory. The study refers to the encoded architectural phenomenon from the childhood memories and aims to deliver these encoded data to the responsible bodies (such as institutions and NGOs) for assessment and for utilisation of long term memory. As a result, it is suggested to develop a platform for public opinion and establish controlling bodies, with an aim of demanding equal, available free public space and `architecture and environment`. Additionally themed educational programmes should be organised while the opposition to the time and detached context image, profit based constructed spaces without identity is sustained by developing local architectural ethics legislations. Furthermore the focus of the architecture education should be developed in the line of architectural meaning.
Key words: space, cultural heritage, architectural memory, childhood, North Cyprus.
C E R E N B O G A C 